Dieren doen het vanzelf. Zelfs kippen kunnen het. Wij hebben nog wat te leren. Beter gezegd: te herinneren. Empathie tonen, of ‘inleven in een ander’, is namelijk een oer-vaardigheid die we allemaal hebben. En dat gaat niet alleen om iemand troosten bij verdriet. Empathie tonen is de sleutel om socialer en geliefder dan ooit te worden!
Wat empathie tonen is? Bij empathie tonen denk je nu waarschijnlijk aan een verdrietige vriend die je troost met een aai over z’n rug en misschien zelfs een knuffel en door te praten over hoe erg het allemaal is.
Mis!
Da’s de grootste misvatting over empathie tonen die we hebben.
Wat is empathie tonen (wél)?
Empathie tonen is geen medelijden, maar medeleven – met negatieve én positieve emoties.
En als jij dat ‘medeleven’ goed onder de knie hebt, dan kunnen jouw sociale relaties niet meer kapot. Het maakt namelijk dat je je feilloos kunt inleven in de gevoelens en gedachten van een ander. En dat is precies wat anderen zo in jou waarderen. Wanneer een ander zich begrepen voelt, heb je de sleutel tot een goede relatie te pakken. Of die relatie nu liefdevol, vriendschappelijk of zakelijk is.
Ter illustratie: een empathie-voorbeeld is dat je de tijd neemt om te luisteren en begripvol reageert als je collega net een slecht-nieuws-gesprek heeft gehad. Je gaat niet met haar meehuilen en neemt ook geen emoties over, maar je laat wel blijken dat je haar gevoel snapt toont daar begrip voor. Dát is een empathische reactie en precies dát kan je collega waarschijnlijk waarderen.
Belangrijk dus, die empathie. En toch zetten we hem zelden tot nooit in, zo toont de wetenschap aan. Omdat we onze empathie een beetje zijn vergeten, zo blijkt.
Meesters in empathie tonen: kinderen en honden weten nog wel hoe het moet.
Empathie tonen – wat we zijn vergeten?
Een meta-analyse van verschillende onderzoeken naar empathie door de decennia heen toont aan dat studenten van nu 40% minder empathie tonen dan studenten in de jaren ‘80 en ‘90. Da’s een behoorlijke achteruitgang in een relatief korte periode!
Empathie tonen, oftewel het vermogen tot medeleven door emoties te herkennen, is dus (in behoorlijk rap tempo) aan het verdwijnen uit ons systeem. Waarschijnlijk ook uit dat van jou, inmiddels. Natuurlijk heb je geen gebrek aan empathie. Maar de empathie die onze voorouders hadden én toonden, lijkt wat af te nemen. In elk geval in hoe we het uiten.
Je had het, hoor! Als kind. Kinderen voelen als geen ander emoties van anderen en een sfeer in de ruimte aan. En dieren weten ook nog altijd precies hoe empathie tonen werkt…
- Zebra’s kunnen empathie tonen. Wanneer een leeuw de kudde nadert en één zebra opschrikt, zal de rest dat binnen een fractie van een seconde opmerken. Dat is emoties oppikken: de meest primitieve vorm van empathie tonen.
- Duiven, muizen, vogels, apen en zelfs kippen kunnen hetzelfde. Onderzoekers ontdekten dat bepaalde, empathische gedeelten in het brein bij hen oplichten zodra ze opvallend of afwijkend gedrag bij soortgenoten zien. Ze merken het als er “iets is” met hun kameraden. Empathisch gedrag is dat.
Maar dan hebben we het over de meest primitieve vorm van empathie tonen: emoties oppikken op intuïtief niveau.
Zebra’s detecteren vliegensvlug elkaars houding en gevoel – dat is (intuïtieve) empathie. Heb jij ook.
Honden zijn de enige dieren die daar nog een schepje bovenop kunnen doen. Zij pikken niet alleen emoties op, maar handelen er ook op sociaal niveau naar. Bijvoorbeeld wanneer ze hun kop op je schoot leggen als je verdrietig bent of wanneer ze kwispelen en springen als jij blij binnenkomt.
Wij mensen zijn nóg veel beter in empathie tonen. Je kunt niet alleen emoties signaleren (de primitieve vorm van empathie), maar je kunt er daarna ook op cognitief niveau mee aan de slag. Oftewel: je kunt empathie tonen door je hoofd erbij te gebruiken en de juiste woorden uit te spreken. ‘Cognitieve empathie’, noemen ze het in de psycho-wetenschap.
Samengevat: wat is empathisch vermogen?
Resumé: de betekenis van empathisch vermogen is dat je signaleert dat mensen om je heen iets voelen (verdriet, woede, angst, etc.) en dat je daar ook op cognitief niveau iets mee doet.
Je ziet dus niet alleen gevoelens bij de ander, maar gaat ook empathisch denken: wat zou de ander nodig hebben en wat kun je zeggen om diegene te steunen?
Hoe toon je empathie? (met 3 woorden)
Nooit bewust bezig geweest met empathie tonen? Je bent niet de enige, dat is zeker. Gelukkig heeft Prof. Marcia Reynolds, praktiserend psycholoog en empathie-expert, goed nieuws voor je:
“Hoewel we onze vaardigheid van empathie tonen aan het verliezen zijn, hebben we nog altijd de capaciteit om te empathiseren wanneer we willen. In andere woorden: je bent misschien vergeten hoe empathie tonen werkt, je kunt het je weer herinneren als je wilt.”
Maar hoe toon je empathie? We geven je graag een bijscholingslesje om alles op te rakelen wat je even vergeten was: hoe de intuïtieve fysieke vorm van empathie werkt, en hoe je dat medeleven vervolgens toont, bijvoorbeeld om je verdrietige vriendin te troosten of je snauwerige collega te kalmeren. In twee stappen en met drie woorden kun jij empathie tonen in een gesprek.
1. Fysieke empathie voelen
Geen zweverig gebeuren met gedachten lezen, of van alles “aanvoelen”. Nee, je brein leest minimale veranderingen in houding en gedrag bij de ander – om zo te kunnen inleven in emoties van de andere persoon. Dit is de meest primitieve vorm van empathie. Zoals zebra’s en kippen die hebben. En jij.
We zijn het een beetje vergeten, maar we kunnen het wel nog. Het komt soms weer even naar boven, bijvoorbeeld wanneer jij gaapt als een ander gaapt. Of als we merken dat iemand ergens mee zit. Dit gedeelte gaat helemaal vanzelf. Hoef je niks voor te doen. Dit heb je onder de knie, sowieso.
Waar het interessant en vernieuwend wordt, is in het tweede gedeelte.
Cognitieve empathie tonen
Écht empathie tonen is meer dan een arm om iemand heen slaan wanneer hij of zij verdrietig of boos is. Je wilt weten wat de ander pijn doet. Ontdekken wat de ander voelt. En vervolgens meevoelen. Meeleven. Oftewel: een empathische houding aannemen. Dát maakt je een super-empathisant (als dat een woord is) en super-sociaal en gewaardeerd.
Dr. Lucas:
“Anders dan een zebra, voel jij niet alleen de emoties van een ander. Jij kunt ook ontdekken wat je zou kunnen doen om ze te verzachten.”
Dat ontdekken om emoties te verzachten, doe je door te doen wat je anders ook zou doen als je iets wilt ontdekken: (door)vragen. Waar zit je beste vriend mee, nu hij wat droevig kijkt? Wat bedoelt je collega precies, wanneer hij stampvoetend het kantoor binnenkomt?
Gewoon vragen. En vervolgens vooral luisteren. Écht luisteren. Niet alleen een verhaal aanhoren. Maar luisteren en doorvragen en nog meer luisteren. ‘Empathisch luisteren’, heet dat en het is een goede oefening in empathie tonen op zich.
Vraag ernaar als je een emotie oppikt bij je partner of collega, en luister vervolgens.
Zit tijdens het luisteren vooral niet rationeel te analyseren, ga niet allerlei ideeën opperen voor een oplossing, en ga ook niet uitgebreid jouw eigen verhaal en ervaringen delen. Nee, blijf alleen vragen, luisteren en meeleven. Tot je begrijpt wat de ander bedoelt en voelt.
En dat is een ander soort “begrijpen” dan je denkt! Het is geen rationeel begrijpen.
Dr. Lucas:
“Gevoelens en emoties zijn geen rationele gedachten. Ze komen van een ander gedeelte in je brein en zijn ontzettend belangrijk en vitaal en te vaak verwaarloosd. Wanneer je het ‘begrijpt’, moet je het ook begrijpen op dit emotionele niveau in je hoofd.”
Zodra je de ander op dát niveau begrijpt, zeg je simpelweg:
“Ik begrijp het.”
Meer niet. Dit zijn de magische woorden van empathie tonen. Misschien sla je hierbij nog een arm om de ander heen, als de situatie daar naar is. Apen doen het ook.
Maar that’s it. Je hoeft niet mee te huilen, compleet mee te gaan in “Wat vreselijk allemaal!”. Word niet te empathisch; het is niet de bedoeling dat jij je straks net zo beroerd voelt als de ander. Maar laat simpelweg merken dat je snapt dat dit iets met de ander doet.
Kortom: hoe toon je empathie in een gesprek? Zo!
Zoek de aap, de zebra, de duif, de kip en het kind in jezelf…
Nee, hoor. Het is veel praktischer dan dat. Zodra je een emotie of opvallend gedrag oppikt bij iemand in je omgeving, treedt het empathisch gedeelte in je brein als vanzelf in werking.
Je merkt het. Dat is je natuurlijke fysieke empathie. Doe daar vervolgens wat mee. Ga over op de cognitieve empathische kunsten die de natuur je gegeven heeft:
- Vraag dóór (niet alleen “Hé, wat is er?”) naar wat er aan de hand is.
- Luister vervolgens alleen maar (reageren en oplossingen bedenken is niet nodig, alleen maar doorvragen en luisteren).
- Probeer zo het gevoel van de ander te begrijpen, op emotioneel niveau (ander stukje brein!).
- Als het zover is, zeg je:
“Ik begrijp het.”
Niet meer en niet minder dan dat. Kijk dan maar eens wat het met de ander doet. Wanneer je partner gestrest en gefrustreerd thuis komt van het werk. Wanneer een vriendin verdrietig lijkt. Wanneer je collega zich al de hele dag snauwend over de werkvloer verplaatst. Je vriend zal zich getroost voelen, je collega gerustgesteld en je partner begrepen.
Empathie tonen is goed voor de relaties met mensen om je heen (precies waar assertiviteit om draait), omdat het één van de meest sociale eigenschappen is die we hebben. Van nature zelfs. Maak er gebruik van! Vragen, luisteren en empathie tonen dus. In die volgorde.
Maak je vrienden mee.
Hoe toon ik empathie? – voorbeeldzinnen
Wil je niet de hele tijd alleen maar “Ik begrijp het” zeggen om empathie te tonen? We hebben nog meer voorbeeldzinnen voor empathie tonen die je kunt gebruiken. Zo kun je ook deze empathie-zinnen uitspreken:
- “Heel begrijpelijk dat je je nu [boos/verdrietig/moedeloos/etc.] voelt!”
- “Wat een verhaal zeg! Logisch dat je daar erg mee zit.”
- “Ik snap dat dat veel met je doet.”
- “Wat heftig voor je!”
- “Dat moet niet makkelijk zijn geweest.”
- “Jeetje. Ik leef met je mee.”
- “Wat rot voor je, zeg!”
Kijk natuurlijk wel welke van deze voorbeelden om empathisch te reageren passend zijn in een bepaalde situatie. Als je collega gestrest op het werk aankomt en een heel verhaal afsteekt over een ellendige file, is “Wat heftig voor je!” misschien iets te – ehm – heftig.
Maar ben je arts en wil je empathie tonen in de zorg nadat je net een slecht-nieuws-gesprek hebt gevoerd, dan is “Wat rot voor je!” misschien weer wat te zachtaardig. Gelukkig is empathie een eigenschap die je van nature hebt. Dus je kunt vast – ook op eigen houtje – de zin vinden die het best past.
Dagelijks handige inzichten? Volg ons op social media!
Volg ons onder andere op Instagram of Pinterest. Daar krijg je niet alleen handvatten op het gebied van assertiviteit, je ontvangt ook de slimme tips waarmee je jouw communicatieskills een boost geeft. Wil je de laatste artikelen overzichtelijk in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in voor de wekelijkse nieuwsbrief.
Leer je liever lezend? Lees dan ons boek Elke Dag om 15.00 Uur Klaar. Maak kennis met de beste inzichten uit onze trainingen en leer slimmer werken in plaats van harder.
Mensen vroegen ook | veelgestelde vragen over empathie tonen
Wie zijn wij? | Cursus Assertiviteit
Tijdwinst is een trainingsbureau dat zich specialiseert in slimmer (samen)werken. We bieden door het hele land diverse (online) trainingen aan, variërend van assertiviteit tot timemanagement, gesprekstechnieken en snellezen.
Nieuwsgierig? Neem dan zeker een kijkje op onze website of blogs. Of schrijf je direct in voor één van onze trainingen. Online of op locatie.
- 1-daagse training Assertiviteit | Blog
- 1-daagse training Feedback Geven | Blog
- 1-daagse training Timemanagement | Blog
- 1-daagse training Gesprekstechnieken | Blog
- 1-daagse training Snellezen, Mindmapping en Geheugentechnieken | Blog
- 1-daagse training Effectief Thuiswerken voor Teams | Blog
